Беларускія мясціны ў Вечным горадзе

“Усе дарогі вядуць у Рым”, – гэткае выслоўе з’явілася яшчэ ў глыбокай старажытнасці, калі Рым быў сталіцай шматлюднай імперыі, землі якой ляжалі ажно на трох кантынентах – у Еўропе, Азіі і Афрыцы. Жыццёвыя сцежкі-дарожкі ў розныя часы прывялі ў гэты горад і шмат каго з беларусаў. Дзе ж цяпер шукаць знакі і памяткі беларускай прысутнасці […]

“Усе дарогі вядуць у Рым”, – гэткае выслоўе з’явілася яшчэ ў глыбокай старажытнасці, калі Рым быў сталіцай шматлюднай імперыі, землі якой ляжалі ажно на трох кантынентах – у Еўропе, Азіі і Афрыцы. Жыццёвыя сцежкі-дарожкі ў розныя часы прывялі ў гэты горад і шмат каго з беларусаў. Дзе ж цяпер шукаць знакі і памяткі беларускай прысутнасці на маляўнічых рымскіх вуліцах і ўтульных плошчах – пра гэта гаворка ў матэрыяле ініцыятывы MALDZIS.

Рым – гэта не толькі адзін з найважнейшых хрысціянскіх цэнтраў, сядзіба пантыфікаў – папаў рымскіх, але і вельмі прыцягальны кірунак для безлічы турыстаў з усяго свету. Сучасная сталіца Італіі прываблівае надзвычай багатай і насычанай мінуўшчынай, авеянай міфамі і легендамі, а таксама цэлым мноствам унікальных культурных і гістарычных славутасцяў. 

Каб не сталася так, што “мы былі ў Рыме, але не пабачылі папы”, то бок абмінулі ўвагай самае важнае, мы мусім найперш скіравацца да самай галоўнай у свеце каталіцкай святыні – сабора святога Пятра

Базіліка святога Пятра ў Рыме. Фота: wikipedia.org

Гэтая велічная спаруда, якая ўражвае дасканалымі прапорцыямі і вытанчаным аздабленнем, штодзённа адчыняе дзверы для тысячаў пілігрымаў і наведнікаў. Не кожны, праўда, ведае, што ў гэтай базіліцы знаходзяцца рэліквіі беларускага святога – Язафата Кунцэвіча

Ікона святога Язафата Кунцэвіча. Фота: wikimedia.org

Святы Язафат (1580-1623) быў вялікім прыхільнікам адзінства ўсходніх і заходніх хрысціянаў, абаронцам Грэка-каталіцкай царквы, у якой захоўвалася ўсходняя, візантыйская абраднасць, але дагматыка была аднолькавай з Каталіцкім касцёлам. Гэты царкоўны дзеяч стаў першым уніяцкім ігуменам у Жыровіцкім манастыры і шмат у чым прычыніўся да славы і росквіту гэтага месца. 

Язафат быў аскетам у жыцці, таленавітым прамоўцам і аўтарам багаслоўскіх тэкстаў. Шчыраваў ён і на ніве рэформаў у манаскім і святарскім жыцці, вялікую ўвагу надаваў адпаведнай падрыхтоўцы духоўных асоб, пашырэнню адукацыі і навукі. 

У 1618-ым годзе ён стаў віцебскім епіскапам, а праз год атрымаў прызначэнне на полацкага архіепіскапа. У гэты ж час у Вялікім Княстве Літоўскім узрастала апазіцыя да ўніяцтва – да спрэчак і нязгоды ўвесь час пад’юджвала з усходу Маскоўскае царства. 12-га лістапада 1623-га года натоўп праваслаўных вернікаў гвалтам уварваўся ў дом архіепіскапа. Уладыка выйшаў да віцяблянаў з лагоднымі словамі:

Дзеці мае, чаму вы напалі на мой дом?

У адказ нападнікі два разы ўдарылі сякерай па галаве Язафата. Пазней мёртвага выцягнулі яго з дома і здзекаваліся з цела, скінуўшы яго з гары, а потым утапіўшы у Дзвіне. Каралеўскія ўраднікі, якія праводзілі следства ў справе забойства, адзначалі, што Язафат Кунцэвіч быў забіты бязвінна, а забойцы не мелі асабістай крыўды да архіепіскапа і не мелі падставаў да такога жорсткага злачынства.

Кунцэвіча пахавалі ў полацкай царкве святой Сафіі, аднаўленнем якой іерарх і займаўся раней. Але і тут прах пакутніка не меў спакою, бо пагрозу ўвесь час стваралі наступы маскоўскага войска. Доўгі час астанкі архіепіскапа захоўваліся ў Бялай-Падлясцы на тэрыторыі сучаснай Польшчы, не нейкі час трапілі ў Вену, а пасля Другой сусветнай вайны іх перавезлі ў Рым.

У 1643-ым годзе папа рымскі Урбан VIII залічыў Язафата Кунцэвіча да ліку святых у ВКЛ і Рэчы Паспалітай, а ў 1867-ым годзе папа Пій IX абвясціў яго святым для ўсяго Каталіцкага касцёла. 

Рэліквіі святога Язафата Кунцэвіча ў базіліцы святога Пятра. Фота: cerkiew.net.pl

Мошчы святога пакутніка захоўваюцца ў саборы святога Пятра ў Рыме, каля алтара святога Васіля Вялікага, але патрапіць туды не так проста. Справа ў тым, што месца спачыну святога Язафата знаходзіцца ў частцы базілікі, прызначанай для споведзі, таму, каб пазбегнуць шуму і сумятні, туды не пускаюць усіх наведнікаў. Але можна падысці да прадстаўніка службы парадку і папрасіць дазволу, каб памаліцца каля рэліквій святога. Звычайна на такую просьбу не адмаўляюць і заўсёды прапускаюць. 

Зусім недалёка ад Калізея знаходзіцца яшчэ адно месца, звязанае з Беларуссю і гісторыяй ВКЛ, – гэта невялікая царква святых Сяргея і Вакха. Святыня знаходзіцца на адным з маленькіх пляцаў, згубленых сярод вузенькіх рымскіх вулічак (Piazza della Madonna dei Monti, 3). Дах царквы вянчае шасціканцовы крыж, падобны да таго, што знаходзіцца на гербе Пагоня.

Царква святых Сяргея і Вахка ў Рыме. Фота: wikipedia.org

Пасля падпісання Берасцейскай царкоўнай уніі ў 1596-ым годзе ўніяцкія іерархі пачалі шукаць месца ў Рыме, дзе б мог пасяліцца іх прадстаўнік пры папе рымскім. Турбавала іх таксама пытанне, а дзе маглі б прыпыніцца ў Вечным горадзе паломнікі-ліцвіны. У 1641-ым годзе папа рымскі Урбан VIII на патрэбы ўніятаў з Рэчы Паспалітай перадаў стары касцёл святых Сяргея і Вакха. Працаваць ды вучыцца сюды праехалі манахі-базыльяне са славутага на ўсё Вялікае Княства Літоўскага манастыра ў Жыровічах. 

Як падаюць хронікі ордэна базыльянаў, царква святых Сяргея і Вакха стала знакамітай на ўвесь Рым у XVIII стагоддзі, бо пры рамонце ў закрыстыі ў 1718-ым годзе майстар выпадкова знайшоў пад тынкам невядомую фрэску Маці Божай. Акурат у гэты час базыльянскім настаяцелем у Рыме быў манах-ліцвін з Жыровіч, які пазнаў у фрэсцы выяву Маці Божай Жыровіцкай, надзвычай шанаваную вернікамі розных канфесій у Вялікім Княстве Літоўскім. Базыльянін з ВКЛ, падобна, не мог паверыць уласным вачам і абвясціў пра цуд – гэтак уразіла яго тое, што так далёка ад Радзімы ён знайшоў абраз Багародзіцы з роднага мястэчка.

Вестка пра гэту падзею надзвычай хутка распаўсюдзілася ў Рыме, а гараджане пачалі прыбываць, каб памаліцца перад фрэскай. Хворыя, якія прыйшлі ўшанаваць святыню, атрымлівалі аздараўленне. Да фрэскі пацягнуліся цэлыя натоўпы скалечаных і нямоглых. Людзей стала так шмат, што яны пачалі нават праз памылку заходзіць у келлі да манахаў. Базыльяне нават пабудавалі перад уваходам у царкву мур ды выставілі варту, але людзі ўсё роўна прыбывалі і прасілі ўпусціць іх да фрэскі. Бачачы ўсё гэта, манахі пастанавілі выбіць кавалак сцяны з фрэскай ды перанесці яго ў царкву для публічнага ўшанавання.  

Абраз Маці Божай Жыровіцкай у царкве Сяргея і Вакха ў Рыме. Фота: wikipedia.org

Погаласка пра цуды каля абраза Багародзіцы з Жыровіч яшчэ доўга неслася па Рыме. У 1801-ым годзе царкву наведаў папа рымскі Пій VII, а яго наступнік Леў XII выдаў дэкрэт, у якім прысвяціў царкву Багародзіцы з Жыровіч.

Рымлянам жа надзвычай цяжка было прамовіць назву беларускага мястэчка, таму яны пачалі называць абраз La Madonna del Pascolo “Багародзіца з пашы”. Назва падкрэслівала, згодна з рэлігійным паданнем, што выява Жыровіцкай Божай Маці аб’явілася дзецям на грушы-дзічцы, якая расла на выгане каля ракі Шчары. Тыя дзеці былі беднымі пастухамі, што наймаліся летам пільнаваць гавяду.

Сучасныя даследчыкі кажуць, што абраз Маці Божай Жыровіцкай мог з’явіцца ў Рыме праз тугу па Бацькаўшчыне. Фрэску маглі намаляваць у XVII стагоддзі першыя манахі з Жыровіч, якія сумавалі па роднай старонцы. Потым пра фрэску забылі, калі яна крыху выблякла, яе замазалі тынкам. Калі фрэску зноў адкрылі ў XVIII стагоддзі, то настаяцель таксама праз сум па Радзіме мог успрыняць гэта як Боскі знак і звышнатуральную з’яву.

Цяпер царква святых Сяргея і Вакха належыць украінскай супольнасці, але, безумоўна, гэтае месца варта наведаць кожнаму беларускаму турысту ў Вечным горадзе.

Усім беларусам, а асабліва выхадцам з Нясвіжа, будзе цікава наведаць самы галоўны храм ордэна езуітаў – касцёл Найсвяцейшага Імя Езуса (Іl Gesu). Лічыцца, што касцёл Божага Цела ў Нясвіжы з’яўляецца яго “паменшанай копіяй”. Тут жа ў капліцы Святой Тройцы знаходзіцца часцінка мошчаў святога Андрэя Баболі, езуіта і місіянера Палесся, які ў XVI стагоддзі быў закатаваны казакамі ў Янаве Палескім. 

Касцёл Найсвяцейшага Імя Езуса ў Рыме. Фота: wikipedia.org

У гэтым жа храме можна пабачыць і надмагільную пліту з гербам княскага роду Радзівілаў – тры паляўнічыя трубы. Справа ў тым, што ў касцёле пахаваны Юры Радзівіл (1556-1600) – першы каталіцкі кардынал у гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. На свае грошы ён адкрыў у 1582-ім годзе каталіцкую духоўную семінарыю ў Вільні, удзельнічаў у двух канклавах па выбары рымскіх папаў.

Кардынал Юры Радзівіл. Фота: wikipedia.org

У Рыме ёсць яшчэ адно месца, звязанае з гісторыяй роду Радзівілаў. На вуліцы Boncompagni 22 знаходзіцца чатырохпавярховы будынак, які ім некалі належаў. Радзівілы прадалі яго ў 1930-ыя гады, а ў 1946-ым годзе тут размясцілі дзяржаўны ліцэй. Сам палац быў пабудаваны ў ХІХ стагоддзі ў стылі італьянскага неакласіцызму. 

Апошняй уладальніцай палаца была Марыя Ружа Радзівіл (1863-1941). Яна паходзіла з вельмі багатага роду Браніцкіх і была жонкай князя Юрыя Радзівіла (1860-1914). Палац Марыі Ружы быў месцам творчых і свецкіх сустрэчаў. Яго наведвалі шматлікія прадстаўнікі манаршых родаў, арыстакраты, багацеі, паэты, дыпламаты, мастакі і палітыкі. Княгіня Радзівіл прымала ў сябе таксама італьянскую каралеву Алену Савойскую, вядомую мецэнатку і дабрадзейку. У будынку на вуліцы Boncompagni 22 каралева разам з Марыяй Ружай неаднойчы пілі разам каву.

Марыя Ружа Радзівіл. Фота: wikipedia.org

Марыя Ружа акурат перабывала ў сваім палацы ў Нясвіжы, калі туды ў верасні 1939-га года ўварваліся савецкія войскі. Новыя ўлады дазволілі ёй застацца ў рэзідэнцыі ў якасці “жывога музейнага экспаната”. І толькі ўмяшанне італьянскай каралевы Алены дапамагло княгіні выехаць з СССР у Рым, дзе яна неўзабаве памерла.

У Рыме нейкі час жыла таксама загадкавая і неадназначная жанчына, якую адныя шанавалі як жывую святую, а іншыя лічылі хітрай ашуканкай. Кім жа была насамрэч Макрына Мечыслаўская – спрэчкі не сціхаюць да гэтай пары. 

Макрына Мечыслаўская. Фота: wikipedia.org

Справа выглядала так, што ў 1845-ым годзе эміграцыя з былой Рэчы Паспалітай вельмі сардэчна прывітала ў Парыжы палітычную ўцякачку з Расейскай імперыі – матку Макрыну Мечыслаўскую, якая, паводле яе словаў, была колішняй ігуменняй манастыра базыльянак у Менску. 

Як распавядала Макрына, расейскія ўлады гвалтам змушалі сясцёр-базыльянак да пераходу з уніяцтва ў праваслаўе. Манахінь вывезлі ў манастыр пад Віцебскам, дзе закулі ў кайданы, білі нагайкамі, а нават паленамі па галаве, змушалі да цяжкой працы пры будове епіскапскага палаца, знарок калечылі і гвалцілі. Некаторых базыльянак вывезлі на працу ў Табольск. Аднойчы, калі праваслаўныя святары і іх служкі ў епіскапскай сядзібе напіліся гарэлкі ды паснулі, манахіні збеглі. Сярод іх была і матка Макрына, якой удалося дабрацца да Заходняй Еўропы. Тут жа ведалі пра пераслед уніятаў у Расейскай імперыі і з вялікім спачуваннем ды павагай аднесліся да самой асобы былой настаяцельніцы. Пра яе пісалі ў прэсе, запрашалі на спатканні арыстакратыі, ахвяравалі грошы і прасілі пра малітоўнае заступніцтва. З ёй сустрэўся сам легендарны Адам Міцкевіч, а адзін з самых вядомых польскіх паэтаў Юліюш Славацкі прысвяціў ёй паэму “Размова з маткай Макрынай Мечыслаўскай”

У кастрычніку 1845-га года Макрына прыехала ў Рым, дзе яе прыняў на аўдыенцыі папа Рыгор XVI. Пантыфік загадаў запісаць усе сведчанні і словы настаяцельніцы з Менска. У 1846-ым годзе жанчыну асабіста наведаў папа Пій IX.  Ад 1847-га да 1849-га года яны жыла ў кляштары Trinità dei Monti недалёка ад славутых Гішпанскіх сходаў у Рыме. 

Касцёл і кляштар Trinità dei Monti паблізу Гішпанскіх сходаў у Рыме. Фота: wikipedia.org

Сёстры-манахіні падкрэслівалі незвычайную пабожнасць маткі Макрыны. Слава пра яе шырылася ў Рыме, бо ёй прыпісвалі аздараўленне аднаго з французскіх місіянераў, да якога вярнуўся зніклы голас. Неўзабаве эмігранты з Рэчы Паспалітай сабралі грошы і купілі для маткі Макрыны пакінуты кляштар і касцёл святога Эўзэбія. І да меркаванай былой базыльянкі пацягнуліся маладыя дзяўчаты з ліцвінскіх і польскіх сям’яў, каб разам заснаваць новую манаскую супольнасць. У манахіні з Менска, праўда, заўважалі адсутнасць добрых манераў і выхавання, а таксама празмерную жорсткасць, якая выяўлялася ў тым, што яна ўжывала цялесныя кары да сясцёр. Яна бескрытычна ўспрымала сны як боскія знакі і магла сабе дазволіць выказванні, што “падпарадкаванне сялянаў панам – цалкам натуральная рэч”. 

Пачалі з’яўляцца галасы, якія паддавалі сумневам праўдзівасць аповедаў маткі Макрыны. Звярталі ўвагу на непаслядоўнасці ў расказах ігуменні, якая блыталася, называючы колькасць манахіняў у менскім кляштары, не ведала царкоўна-славянскай мовы, замест жаночых базыльянскіх кляштараў называла мужчынскія і гэтак далей. 

Часам яе сведчанні зусім не адпавядалі праўдзе, бо жанчына, напрыклад, даводзіла, што Варшаўскае каталіцкае біскупства было цалкам замененае на праваслаўнае. Да таго ж расейскія амбасадары ў Еўропе адмаўлялі пераслед уніятаў у сваёй імперыі. Эмігранцкія дзеячы не верылі ў гэтыя запэўніванні і працягвалі падтрымліваць матку Макрыну, хоць сумневаў станавілася ўсё больш.

Матка Макрына Мечыслаўская пражыла ў кляштары святога Эўзэбія да сваёй смерці ў 1869-ым годзе. У гэтым кляштары яе і пахавалі. Праўда, магіла ігуменні і сам кляштар былі знішчаныя падчас вялікай перабудовы ў Рыме ў 1873-ім годзе. 

Нашмат пазней з’явіліся даследаванні, што манахіні з іменем Макрына Мечыслаўская ніколі не існавала. Апошнюю настаяцельніцу кляштара базыльянак у Менску звалі Пракседа Ляўшэцкая. Яна сапраўды разам з сёстрамі адмовілася пераходзіць у праваслаўе, за што гэтых бызыльянак скіравалі ў бернардынскі кляштар у Мядзеле. Там яны жылі да 1844-га года, калі і той кляштар расейскія ўлады ліквідавалі. Апошнім манахіням тады дазволілі вярнуцца да сваіх сем’яў. Гістарычныя дакументы кажуць, што ў Мядзеле ў 1840–1843  гадах сапраўды з манахіняў здзекаваўся праваслаўны святар з прозвішчам Міхалевіч. 

Выказваецца здагадка, што Макрына насамрэч была кухаркай у кляштары бернардынак у Вільні і магла чуць там аповеды сапраўдных базыльянак пра іх пакуты. З цягам часу жанчына заўважыла, што да гэтых манахінь ставяцца з вялікай пашанай, і, магчыма, захацела выкарыстаць гэта для ўласнай карысці. Яна магла прыкідвацца былой базыльянкай спачатку ў шляхецкіх маёнтках у Літве і Беларусі, а потым выехала ў Заходнюю Еўропу. Магчыма, гісторыя Макрыны Мечыслаўскай – напамін для ўсіх нас, што рэальныя пакуты і выпрабаванні заўсёды прыцягваюць і тых, хто хоча пажывіцца на іх. У кожным разе, наведваючы адзін з самых папулярных турыстычных пунктаў у Рыме – Гішпанскія сходы, можна прыпыніцца ды згадаць пра адзін са складаных момантаў у нашай гісторыі.

Яшчэ адно рымскае месца, якое моцна знітаванае з нашай гісторыяй – гэта, як ні дзіўна, Грэцкі калегіум (Collegium Graecum па адрасе Via del Babuino, 149). 

Царква пры Грэцкім калегіуме ў Рыме. Фота: wikipedia.org

Гэтая навучальная ўстанова працуе ад 1576-га года для каталікоў, якія захоўваюць усходнюю абраднасць: грэкаў, албанцаў, балгараў і г.д. Тут здабывалі адукацыю рэлігійныя дзеячы, дастойнікі і іерархі Грэка-каталіцкай царквы ў Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай. Сярод іх, да прыкладу, былі:  

  • Язэп Руцкі (1573-1637) – мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі, ачольнік Грэка-каталіцкай царквы ў ВКЛ, прадстаўнік наваградскай шляхты; 
  • Антоні Сялява (1583-1655) – мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі, а таксама настаяцель ордэна базыльянаў, які быў родам з Полаччыны;
  • Рафаіл Корсак (1595-1640) – мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі, прыхільнік ушанавання пакутніка Язафата Кунцэвіча; 
  • Лявон Крэўза-Жавускі (ІІ палова XVI ст. – 1637) – уніяцкі архіепіскап смаленскі ў часы, калі Смаленшчына ўваходзіла ў склад ВКЛ.
  • Андрэй Кваснінскі (1599-1665) – наступны архіепіскап смаленскі. Калі ж Смаленск захапіла Масковія ў 1654-ым годзе, быў прызначаны епіскапам пінскім і тураўскім.

У Грэцкім калегіуме вучыўся таксама надзвычай заслужаны дзеяч беларускай эміграцыі, заснавальнік і кіраўнік бібліятэкі імя Францыска Скарыны ў Лондане, апостальскі візітатар для беларусаў-каталікоў у замежжы, перакладчык літургічных тэкстаў на беларускую мову, навуковец і багаслоў – айцец Аляксандр Надсан (1926-2015). 

Рым сапраўды можна лічыць горадам святых і блаславёных. З гэтым горадам была звязаная і дзейнасць шляхцянкі з-пад Воршы, блаславёнай Каталіцкага касцёла – Цэліны Бажэнцкай (1833-1913).

Цэліна Бажэнцкая. Фота: wikipedia.org

Цэліна нарадзілася ў багатай шляхецкай сям’і Хлюдзінскіх у вёсцы Антовіль пад Воршай. З юнацтва хацела стаць манахіняй, але за намовай родных і свайго спаведніка пастанавіла стварыць сям’ю. У 1853-ім годзе выйшла замуж за шляхціца Юзафа Бажэнцкага і пераехала ў мужаў маёнтак Амбрэмбшчына пад Горадняй. Тут у сужэнства нарадзілася чацвёра дзяцей, двое з якіх памерлі ў маленстве. 

Цэліна разгарнула дабрачынную дзейнасць, дапамагаючы мясцоваму сялянству, а таксама хавала паўстанцаў Кастуся Каліноўскага ў 1863-ім годзе. За гэта царскія ўлады схапілі жанчыну і кінулі ў гарадзенскую турму, дзе яна перабывала з маленькай дачкой, якой было ўсяго толькі некалькі тыдняў. 

У 1874-ым годзе пасля працяглай хваробы памёр Юзаф Бажэнцкі, які ў сваім тастаменце выказаў вялікае каханне і захапленне мудрасцю і разважлівасцю сваёй жонкі. Пасля смерці мужа Цэліна з дочкамі пераехала ў Рым. Там у 1887-ым годзе Цэліна Бажэнцкая адкрыла школу для дзяўчат, дзе ў якасці капелана служыў Джакама дэла К’еза (будучы папа Бенедыкт XV).

Цэліна з дачкой Ядвігай пастанавілі заснаваць новую манаскую супольнасць, якая клапацілася б пра маральнае адраджэнне і духоўнае ўзмацненне вернікаў. Падчас малітвы ў рымскім касцёле святога Клаўдзія яе наведала містычная відзежа, у якой яна пабачыла будучы манаскі строй для планаванай кангрэгацыі. У гэты касцёл, як распавядаюць, раней часамі заходзіў таксама пясняр Літвы – Адам Міцкевіч. Храм месціцца па адрасе Via del Pozzetto, 160.

Касцёл святога Клаўдзія ў Рыме. Фота: wikipedia.org

6-га студзеня 1891-га года Цэліна разам з дачкой Ядвігай у доме на вуліцы Via Veneto, 95 заснавалі новую кангрэгацыю сясцёр Змёртвыхпаўстання Пана Нашага Езуса Хрыста і склалі манаскія зарокі. Шлях да гэтага быў нялёгкі і цярністы, бо эмігранцкае асяроддзе звысоку глядзела на Цэліну і Ядвігу ды кпіла з іх, кажучы, што тыя “забаўляюцца рэлігіяй”. 

У 1900-ым годзе манахіні купілі зямлю на будову генеральнага дома (Via Marcantonio Colonna, 52), які быў урачыста асвячаны 17-га кастрычніка 1902-га года і існуе да сённяшняга дня пад назвай “Дом Маткі” (“Casa Madre”).

Дом сясцёр Змёртвыхпаўстання Пана Нашага Езуса Хрыста ў Рыме. Фота: suorecr.it

У 1906-ым годзе Цэліна перажыла чарговы ўдар – памерла яе дачка Ядвіга, якая была адначасова найбліжэйшай супрацоўніцай і паверанай асобай. Сама Цэліна адышла з жыцця ў 1913-ым годзе. Пахаваная побач з дачкой у горадзе Кэнты на поўдні сучаснай Польшчы. Цэліна была абвешчаная блаславёнай Каталіцкага касцёла 27-га кастрычніка 2007-га года папам Бенедыктам XVI. Беатыфікацыйны працэс яе дачкі Ядвігі яшчэ трывае.

Слуга Божая Ядвіга Бажэнцкая, якая нарадзілася ў Абрэмбшчыне пад Горадняй. Фота: wikipedia.org

Яшчэ адно асаблівае месца для беларусаў у Рыме – гэта беларуская рэдакцыя Ватыканскага радыё

Рэгулярнае вяшчанне Ватыканскага радыё па-беларуску пачалося 6-га студзеня 1950-га года. Да гэтага, 24-га снежня 1949-га года, на хвалях папскай радыёстанцыі, бадай, упершыню ў гісторыі на беларускай мове прагучала пасланне рымскага пантыфіка – папы Пія XII – з нагоды ўрачыстасці Божага Нараджэння і пачатку юбілейнага года хрысціянства. 

Першым кіраўніком і цягам доўгага перыяду адзіным працаўніком беларускай рэдакцыі быў рымска-каталіцкі святар Пётр Татарыновіч (1896-1978). 

Ксёндз Пётр Татарыновіч. Фота: wikipedia.org

Айцец Пётр быў шчырым прыхільнікам беларусізацыі рэлігійнага жыцця. Шмат высілкаў прысвяціў ён перакладчыцкай і выдавецкай працы. 25 гадоў, ад 1950-га да 1975-га, ён рэдагаваў і друкаваў у Рыме лацінкай беларускі рэлігійна-грамадскі часопіс “Зніч”. 

Адна з вокладак часопіса “Зніч”. Фота: wikipedia.org

У савецкай Беларусі ў гэты час пераследаваліся святары і вернікі, а рэлігійная літаратура знішчалася, таму Пётр Татарыновіч выкарыстаў магчымасці эміграцыі, каб узбагаціць корпус духоўных тэкстаў па-беларуску і спатоліць прагу беларускіх вернікаў мець малітвы на сваёй мове. Святар пераклаў у Рыме і выдаў часткі Новага Запавету, падрыхтаваў да друку малітоўнік па-беларуску “Голас душы” (1949), пераклаў на беларускую мову і выдаў раман Генрыка Сянкевіча “Quo vadis?”. 

26-га мая 1961-га года Апостальскі Пасад надаў яму званне прэлата – ганаровы тытул, які даецца асабліва заслужаным святарам.

Пэўны час беларускую рэдакцыю на Ватыканскім радыё ўзначальваў айцец Леў Гарошка (1911–1977) – архімандрыт, даследнік гісторыі рэлігіі ў Беларусі, культуролаг, літаратар, аўтар артыкулаў і кніг, выдавец. Леў Гарошка змог пераканаць Кангрэгацыю па справах усходніх цэркваў, што энцыкліка папы Пія ХІІ “Orientalis omnes” з нагоды 350-ых угодкаў Берасцейскай уніі мусіць быць выдадзеная і на беларускай мове, а лацінскае слова “Rutheni” ў ёй – перакладзенае як “беларусы і ўкраінцы”. Гэта стала важным момантам для таго, каб Апостальская Сталіца пачала надаваць больш увагі беларусам як асобнай і самабытнай нацыі.

Айцец Леў Гарошка ў працоўным кабінеце. Фота: budzma.org

Кіраўніком беларускай рэдакцыі ў Ватыкане быў і айцец Роберт Тамушанскі (1940-1996) – грамадзянін ЗША, чые дзяды былі беларускімі сялянамі-ўніятамі з Аўгустоўшчыны (цяпер тэрыторыя Польшчы). У юнацтве праз пошукі каранёў ён захапіўся беларушчынай і гісторыяй Грэка-каталіцкай царквы, а гэта прывяло яго да святарства і працы на беларускай мове ў Ватыкане. 

Айцец Роберт Тамушанскі. Фота: wikipedia.org

Супрацоўнічаў з беларускай рэдакцыяй і епіскап Часлаў Сіповіч (1914-1981) – першы беларускі грэка-каталіцкі біскуп у XX стагоддзі, генерал Кангрэгацыі марыянаў, апостальскі візітатар беларусаў-каталікаў у замежжы, доктар багаслоўскіх навук, адзін з беларускіх тэарэтыкаў і прапаведнікаў экуменізму, публіцыст і перакладчык. Епіскап Сіповіч быў, бадай, адзіным беларусам, які ўдзельнічаў у ІІ Ватыканскім саборы (1962–1965), які вельмі істотна змяніў і рэфармаваў Каталіцкі касцёл. 

Біскуп Часлаў Сіповіч. Фота: wikipedia.org

Беларуская рэдакцыя на Ватыканскім радыё дзейнічае ў Рыме і дагэтуль. З 1970-га года Ватыканскае радыё знаходзіцца ў Палацы Пія, недалёка ад базілікі святога Пятра. Супрацоўнікі беларускай рэдакцыі абяцаюць пазнаёміць наведнікаў са сваёй працай, распавесці пра гісторыю радыё і правесці экскурсію па сваім будынку. Дзеля гэтага ім неабходна загадзя патэлефанаваць ці папярэдзіць аб сваім візіце праз электронную пошту. 

У Рыме ёсць, напэўна, і больш месцаў, звязаных з беларускай гісторыяй, але яны чакаюць яшчэ свайго адкрыцця, даследавання і апісання.

Артыкул першапачаткова апублікаваны на zerkalo.io.

Запісаў пакуль няма